การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเสนอข้อสรุปเชิงทฤษฏีเกี่ยวกับ ปรากฏการณ์การมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานของโรงเรียนประถมศึกษา   ในด้านรูปแบบและลักษณะการมีส่วนร่วม กระบวนการมีส่วนร่วม ระดับของการมีส่วนร่วม ยุทธศาสตร์การส่งเสริมการมีส่วนร่วม ปัจจัยเงื่อนไขในการมีส่วนร่วม ผลกระทบของการมีส่วนร่วม และบทบาทของผู้เกี่ยวข้อง เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพเพื่อสร้างทฤษฎีฐานราก เลือกพื้นที่ศึกษาโดยวิธีการเลือกเชิงทฤษฎีที่มีลักษณะสอดคล้องกับจุดมุ่งหมายของการศึกษา ผู้ให้ข้อมูลหลัก ได้แก่ ผู้บริหารสถานศึกษา ครูผู้สอน กลุ่มผู้ปกครองนักเรียน กลุ่มผู้นำชุมชน กลุ่มนักเรียน กลุ่มผู้บริหารและครูในศูนย์อำนวยการเครือข่าย กลุ่มผู้ให้การนิเทศ ผู้นำองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กลุ่มผู้มาศึกษาดูงาน กลุ่มประชาชนผู้มีส่วนร่วมอย่างสม่ำเสมอในการจัดการศึกษา กลุ่มประชาชนผู้มีส่วนร่วมไม่สม่ำเสมอในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน กลุ่มประชาชนผู้ไม่มีส่วนร่วม ในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน และกลุ่มคณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน รวม 72 คน การจัดเก็บและรวบรวมข้อมูลดำเนินการโดยการสัมภาษณ์ระดับลึก การสังเกตและจดบันทึก การวิเคราะห์เอกสาร และการจัดสนทนากลุ่ม และการวิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้วิธีแปลความ และตีความหมายข้อมูล แล้วสร้างมโนทัศน์ขึ้นจากความไวทางทฤษฎี และใช้โปรแกรมคอมพิวเตอร์ (NVivo 10 รุ่น Free trial ) ช่วยวิเคราะห์ข้อมูลในขั้นตอนสุดท้าย

ผลการวิจัยพบว่า

1. รูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนกับสถานศึกษา ประกอบด้วยรูปแบบการมีส่วนร่วมและลักษณะการมีส่วนร่วม 12 ประเภท

2. กระบวนการมีส่วนร่วม ประกอบด้วย 6 ขั้นตอน 1) สำรวจความต้องการหรือการสำรวจข้อมูลพื้นฐาน 2) การกำหนดมาตรฐานของสถานศึกษา 3) การวางแผนพัฒนาสถานศึกษาตามวิสัยทัศน์ พันธกิจ 4) ขั้นการดำเนินการ 5) ขั้นการประเมินผล  6) ขั้นการร่วมรับผลประโยชน์

3. ระดับการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน ประกอบด้วย 4 ระดับคือ ระดับร่วมวางแผนตัดสินใจ ระดับปฏิบัติการ ระดับการรับประโยชน์ และระดับการประเมินผล

4. ปัจจัยและเงื่อนไขที่ส่งผลต่อการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน ประกอบด้วย 1)ปัจจัยและเงื่อนไขภายในโรงเรียน ได้แก่ ปัจจัยด้านผู้บริหาร มี 7 ด้าน ปัจจัยด้านครูและบุคลากรทางการศึกษา มี 7  ด้าน ปัจจัยด้านคณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน มี 5 ด้าน ปัจจัยด้านโรงเรียน มี 9 ด้าน และ 2)ปัจจัยและเงื่อนไขภายนอกโรงเรียน ประกอบด้วย 1)ปัจจัยด้านชุมชน มีทั้งหมด 20 ด้าน 2) ปัจจัยด้านการเมือง มี 4 ด้าน 3) ปัจจัยด้านงบประมาณ 4) ปัจจัยด้านวัฒนธรรม 5) ปัจจัยด้านทรัพยากรและภาพแวดล้อมในชุมชน 6) ปัจจัยด้าน สื่อและเทคโนโลยี 7) ปัจจัยที่เกิดจากข้อเสนอแนะของสำนักงานรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา (องค์การมหาชน)

5. ยุทธศาสตร์ที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน  ประกอบด้วย 1) ยุทธศาสตร์การศึกษาสภาพแวดล้อมชุมชน 2) ยุทธศาสตร์การศึกษาประวัติความเป็นมาและสภาพชุมชน 3) ยุทธศาสตร์การศึกษาประวัติความเป็นมาและสภาพปัจจุบันของสถานศึกษา 4) ยุทธศาสตร์การปรับบุคลิกภาพการทำงานของผู้บริหารสถานศึกษา 5) ยุทธศาสตร์การปรับบุคลิกภาพการทำงานของครูและบุคลากรทางการศึกษา และ 6) ยุทธศาสตร์การปรับปรุงวิธีการดำเนินงานและผลการดำเนินงานของสถานศึกษา

6. ผลกระทบของการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานประกอบด้วยผลกระทบต่อนักเรียน ผลกระทบต่อครูและบุคลากรทางการศึกษา ผลกระทบต่อคณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ผลกระทบต่อชุมชน และผลกระทบต่อโรงเรียน

7. บทบาทของผู้มีส่วนร่วมในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานประกอบด้วย บทบาทของผู้บริหาร บทบาทของครูและบุคลากรทางการศึกษา บทบาทของผู้เรียน บทบาท ของผู้ปกครอง บทบาทของคณะกรรมการสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน บทบาทขององค์การบริหารส่วนตำบล และ บทบาทการมีส่วนร่วมของชุมชน

The purpose of this study was to present theoretical conclusions of the phenomena of community participation in basic educational management of primary schools in terms of participation models and characteristics, procedures, degrees, strategies, factors and conditions, effects, and stakeholders’ roles.  The qualitative research aimed to construct a grounded theory by selecting the study areas through theoretical sampling consistent with the research objectives. A total of 72 key informants were school administrators, teachers, community leaders, representative parents/guardians, students, school administrators and teachers from network centers, educational supervisors, executives from local administration organizations, school visitors, community members participating in basic education management (both on an occasional and a regular basis), non-participating community members, and the school board committee. Data were obtained through in-depth interviews, observation and written records, documentary analysis and focus group discussion. Data were analyzed using interpretation followed by constructing concepts through the theoretical sensitivity. The computer program (NVivo 10) was employed in the final stages of data analysis.

The findings were as follows:

1. The school-community participation in basic education management comprised 12 types of participation models and characteristics.

2. The participation procedures composed of six stages-1) Needs or basic information investigation, 2) The school standards establishment, 3) The school development plans based on vision and mission, 4) Operational action, 5) Evaluation, and 6) Mutual benefits.

3. The participation degrees in basic education management comprised four levels-  planning and decision making, operational action, beneficial gain, and evaluation.

4. The factors and conditions affecting the participation of community members in basic education management involved: 1) internal-school factors and conditions comprised seven factors of school administrators, seven factors of teachers and educational personnel, five factors of school board committee, and nine factors of school, and 2) External-school factors and conditions comprised: 1) 20 factors of community, 2) four factors of politics, 3) budgeting factor, 4) cultural factor, 5) community resources and environment factors, 6) factors of Instructional materials and technologies, and 7) factors from the recommendations of the Office for National Education Standards and Quality Assessment.

5. Strategies promoting community participation in basic education management were composed of the following studies: 1) Community conditions and environment, 2) community backgrounds and history, 3) current school backgrounds and history, 4) adjustment of work characteristics of school administrators, 5) adjustment of work characteristics of teachers and educational personnel, and 6) Improvement of school operational approaches and effects. The effects of community participation in basic education management revealed its impacts towards the students, teachers and educational personnel, school board committee, community, and schools.

6. The effects of basic educational implementation of communities were composed of the following : effects on the students, on the teachers, on the school committees, on the communities as well as on the schools.

7.The stakeholders’ roles in basic education management involved administrators, teachers and personnel, learners, parents/guardians, school board committee, sub-district administration organization, and community participation.